معماری یزد
آنان که به معماری ایرانی علاقه دارند بخصوص از نوع سنتی آن، حتما با یزد و معماری سنتی بی نظیرش هم آشنا هستند. به جرات می توان گفت معماری یزدی شیفتگان بسیاری دارد. ممکن است بپرسید این همه محبوبیت برای چیست؟ باید بگیم یزد بی شک اولین شهر خشتی در جهان بشمار می رود و پس از ونیز ایتالیا دومین شهر تاریخی در جهان است.
یزد به واسطه قرار گیری در اقلیم گرم و خشک و در منطقه کویری ایران دارای ویژگی معماری جالبی می باشد. پس ما تصمیم گرفتیم عناصر معماری یزد را در قالب این مقاله پیش رو برای شما معرفی و بررسی کنیم تا هرچه بیشتر و بهتر با المان های معماری یزد یا همان اجزای معماری یزد این شهر بی نظیر آشنا شوید.در ادامه این مقاله با هلدینگ آژند آشیانه همراه باشید.
معماری یزد یکی از سبک های تاریخی، باستانی و با عظمت به جا مانده از مردمان دوره های قبل می‌باشد.معماری ایرانی با قدمت چند هزار ساله تنوع و ویژگی های خاص خودش را دارد.معماری یزد اولین شهر خشتی دردنیا و بعد از ونیز در جایگاه دومین شهر باستانی در سراسر جهان را شناخته می‌شود.
برخی از بناهای بجامانده در یزد را به دوران سلیمان نبی و حضرت ابراهیم نسبت میدهند که نشان از تاریخ چند هزار ساله شهر یزد دارد.سبک معماری شهر یزد بگونه‌ای پیاده سازی شده است که زندگی را در آفتاب سوزان تابستان و سرمای خشک زمستان آسان می‌سازد.
ویژگی های معماری یزد
در سبک معماری یزد خانه ها رو به قبله ساخته شده‌اند و حیاط خانه در مرکز آن قرار دارد.
جهت ساخته خانه ها در راستای جنوب غرب و شمال شرقی تعبیر شده است که باعث می‌شود در طول سال طرفی از خانه در سایه و طرف دیگر در آفتاب قرار بگیرد که متناسب با فصل از اتاق های آنها استفاده می‌شود.
بادگیر نقشه عمده و پرنگی در معماری یزد دارد.
بادگیر جریان بادگرم را در خود میچرخاند و بادی مطلوب را به فضاهای داخلی وارد می‌کند.در بعضی از موراد در انتهای مسیر بادگیر حوض آب قرار گرفته است که با برخود جریان باد با حوض آب نسیم خنکی در محیط جریان پیدا می‌کند.
حیاط خانه هم که در مرکز آن قرار دارد در تمام طول سال قابل استفاده می‌باشد و محصور شدن آن توسط اتاق ها حس امنیت، آرامش و حریم خصوصی را برای ساکنان فراهم می‌کند و علاه برآن حیاط این امکان را میدهد که با درخت کاری، و ایجاد سایه تابستان خنک‌تری را سپری کنند.در خانه‌های مجلل یزدی علاوه بر اتاق‌های بزرگ مخصوص میهمانحیاط های بیرونی برای مهمانان وجود دارند.
عناصر و اجزای معماری سنتی یزد :
همین طور که گفتیم شهر یزد به دلیل قرار گیری در یک اقلیم خاص و کویری بودن آن دارای معماری جذاب و عناصر خاصی است که توجه بسیاری را به خود جلب کرده. اگر در یزد قدم بزنید و با دید کلی به این شهر و بخصوص بافت تاریخی آن نگاه کنید؛ بادگیر ها، گنبد و مناره ها جز اولین اجزای معماری سنتی یزد است به چشم می آید.
خب حالا می خواهیم بعد از دید کلی وارد خود شهر شده و از نزدیک با معماری شهر یزد آشنا بشیم : شما در مرکز محله های قدیمی یزد مسجد، بازار، حمام، آب انبار، حسینیه، کارگاه های کوچک، لرد و جوی آب می بینید. و نکته جالب این است که اکثر خانه های قدیمی به طوری ساخته می شدند که در جهت قبله باشند.
شاخصه های معماری سنتی یزد در بافت شهری :
- فضای شهری محصور
- بافت شهری متراکم کاملا فشرده
- ساختمان بدون فاصله و چسبیده بهم
- نامنظم و باریک و سرپوشیده بودن کوچه ها
- محل استقرار خانه ها بر اساس تابش آفتاب و جهت باد
- جهت خانه ها شمال شرقی به جنوب غربی در جهت قبله
- سردر
- هشتی
- دالان
- تختگاه
- بادگیر
- تالار
- سه دری و پنج دری
- مطبخ
- ارسی
- پستو
- حیاط خصوصی
- نارنجستان
شهرسازی یزد
معماری در شهر یزد فقط محدود به خانه‌ها نمی‌باشد آنها طرز تفکر خود را در معماری گسترش داده اند و محلات را هم با توجه به نیازهایشان و کاربردی بودن آنها اجرا کرده اند.به گونه‌ای که در مرکز هر محله بازارچه، مسجد، آب انبار، حسینه و … عمده نیازهای مردم گردآوری می‌شد تا همه افراد دسترسی یکسانی به آنها داشته باشند.
معرفی هفت تا از عناصر معماری یزد :
۱.بادگیر
از اصلی ترین عناصر معماری یزد بادگیرها هستند و به جرات می توانیم بگوییم که یزد به شهر بادگیرها معروف است. لزوم وجود این عنصر به دلیل شرایط اقلیمی و آب و هوایی منطقه و نیاز به هوای خنک و تهویه مطبوع می باشد. و در بناهایی همچون آب انبار، خانه های مسکونی، مساجد می توانیم بادگیرها را ببینیم.
۲.آب انبار
از دیگر اجزای معماری یزد آب انبار می باشد. البته نه فقط در این شهر بلکه با توجه به اهمیت آب و عملکرد این بنا که محلی برای ذخیره آب می باشد، می توانیم آن را در برخی از مناطق دیگر ایران نیز ببینیم. و اصولا هر جایی آب انبار باشد بادگیر نیز وجود دارد.
۳.کوچه های آشتی کنان
یکی از شیرین ترین المان های معماری یزد؛ چرا این کوچه ها به آشتی کنان معروف است ؟ به دلیل باریک بودن عرض کوچه به حدی که فقط دو نفر به سختی می توانند از آن عبور کنند و عموما در بافت قدیمی شهر قرار دارد. عرض آن به حدی کم است که دو نفر در جهت مخالف هم اگر بخواهند از کنار هم عبور کنند باید یک وری شوند و امکان گیر کردن آنها وجود دارد و این باعث ایجاد لبخند بر لب و ازبین رفتن کدورت می شود.
۴.ساباط
این عنصر نه تنها در یزد بلکه خاص مناطق کویری است و به زبان ساده به محلی سرپوشیده در برخی از گذرگاه ها گفته می شود که برای خنک ماند در زیر آن می ایستند و از طرفی کاربرد سازه ای برای بناهای اطراف آن نیز داشته. البته در اینجا ما خیلی کلی و مختصر گفتیم که ساباط چیه و قول میدیم در یک فرصت مناسب مقاله کاملی در مورد ساباط ها برایتان منتشر کنیم.
۵.باغ ها
در دل کویر نیز باغ ها زنده هستند. اتفاقا یکی از پدیده ی جالبی که می توانیم در مناطق گرم و خشک و کویری بینیم وجود همین باغ هاست که انگار بهشتی گم شده را در دل کویر احیاء می کنند.
۶.مناره و گنبد
مناره های متعددی را می توانیم در بافت تاریخی و قدیمی یزد ببینم تا جایی که حتی بزرگ‌ترین مناره دنیا برای مسجد جامع یزد می باشد پس اگر در اینجا از مناره به عنوان اجزای معماری سنتی یزد نام نمی بردیم اشتباه بزرگی بود. علاوه بر مناره ها گنبد نیز در شهر یزد فراوان دیده می شود. کاربردش معمولا در سقف مساجد و آب انبار هاست.
۷.خشت و گل
آخرین موردی که می توان از شاخصه های معماری سنتی یزد نام ببریم بکارگیری خشت و گل در ساخت بناهای منطقه است. معمولا در معماری ایرانی سعی بر استفاده از مصالح بومی می شود و خب در مناطقی مانند یزد خشت و گل در دسترس ترین مصالح است. و ساختمانی که با آن ساخته شده باشد در برابر اقلیم گرم و خشک و کویری سازگاری بهتر و بیشتری دارد.
آثار معروف معماری شهر یزد
از نمونه‌های معروف معماری یزد میتوان به آثار بجه مانده زیر اشاره کرد :
- خانه‌ی میرزا شفیع
- بادگیر باغ دولت آباد
- مسجد جامع فهرج
- مسجد جامع کبیر
- کهن دژ
- خانه آیت اله صدوقی
- خانه لاری‌ها
- آقازاده ابرکوه
- علی آقا شیرازی
- ملک التجار
- اخوان
- آسد هاشم آقا
