وقتی درباره معماری صحبت می‌کنیم، کانسپت در معماری، ایده، فکر یا تصوری است که ستون‌فقرات و اساس یک پروژه طراحی را شکل میدهد و آن را پیش می‌برد. این کانسپت نیروی محرکه و هویت پشت پیشرفت پروژه‌هاست و در تمامی مراحل پروژه از آن استفاده می‌شود.
کانسپت در معماری نوعی برقراری رابطه بین ذهنیت و عینیت است؛ به این معنا که معمار از کانسپت برای بیان طرح ذهنی خود استفاده می کند.کانسپت در معماری در واقع ، ایده هایی است که از کنار هم قرار گرفتن عناصر مختلف مانند: مشاهدات، تصورات و… شکل می گیرد.
هر پروژه معماری باید برگرفته از یک کانسپت باشد.
کانسپت معماری، معنا و دلیل محصول نهایی (ساختمان یا ساختار تکمیل‌شده) است و جزو اولین بخش‌های فرآیند طراحی محسوب می‌شود که مانند یک بذر بعد از کاشت به پرورش نیاز دارد. باز هم مانند یک بذر ممکن است از منابع وسیعی آمده باشد و تغییرات و نتایج متنوعی را رقم بزند.
کانسپت در معماری را می‌توان عنصری دائمی و با‌ثبات در نظر گرفت که از ابتدا تا انتهای پروژه همراه است و در طول این فرآیند از اهمیت آن کاسته نمی‌شود.
در سایت آژند آشیانه، می‌خواهیم شما را با ریشه‌ها، اثرات، اهداف و اهمیت کانسپت معماری آشنا کنیم تا بتوانید رویکرد طراحی موفق و ناموفق را از یکدیگر تمییز دهید.
کانسپت در معماری از کجا نشات می گیرد؟
کانسپت معماری در وهله اول باید بر اساس سه حوزه کلیدی زیر شکل بگیرد:
- سایت پروژه؛ اقلیم، جهت‌گیری، دید و منظر، دسترسی، زمینه، تاریخچه، کاربری و به‌صورت کلی عوامل تحلیل سایت.
- تفهیم‌نامه طراحی؛ الزامات و نیازهای کارفرما و ساختمان، جانمایی و انطباق، بودجه ساخت.
- گونه‌شناسی ساختمان؛ نوع و کاربری ساختمان.
این سه حوزه اهمیت و نقش به‌سزایی دارند اما کانسپت در معماری می‌تواند به‌طور کامل یا بخشی از آن از برنامه ساختمان، فرهنگ، جامعه، فناوری و احساسات نشأت گیرد.
بااین‌حال، یک اثر معماری اغلب پایه و اساسی قوی دارد و به‌خوبی با زمینه و سایت ارتباط برقرار میکند، در نتیجه تحلیل سایت نقش مهمی در تولید و توسعه کانسپت معماری دارد. این مفهوم در ادامه با تفهیم‌نامه طراحی و گونه‌شناسی ساختمان نیز تکمیل و پشتیبانی می‌شود.
برای مثال به نمونه‌ای از کارهای لو کوربوزیه در تحلیل فرم ساختمان و نحوه دستیابی به کانسپت معماری نگاهی بیندازید.
انواع کانسپت در معماری:
با توجه به ویژگی اصلی کانسپت که بیان معنای طراحی است و این موضوع که هر کس می تواند از موضوعات مختلف برداشت های متفاوتی داشته باشد کانسپت ها هم می توانند دارای معانی زیر باشند:
۱.کانسپت قیاسی:
در این نوع کانسپت طراح با مقایسه ساختمان های ویژه زمان خود و زمان گذشته دست به طراحی می زند. به طور مثال بناهای شاخص آن دوران که پذیرفته شده ی فرهنگی و اجتماعی هستند؛ مورد بررسی قرار میگیرند و همواره معماری بناهای جدید با در نظر گرفتن و مقایسه با بناهای شاخص صورت میگیرد.این روش یکی از متداول ترین روش ها در طراحی است. و بیشتر طراحان معروف حداقل در طراحی یکی از بناهای خود از این روش بهره بردند.
در ایران نیز امروزه تا صحبت ازمعماری سنتی ایران می شود الگو گیری از بناهای قدیمی مطرح می شود. و طراحان سعی بر ایجاد کانسپت قیاسی دارند. بنابراین بناهای جدید ولی با مشابهت بسیار زیاد با بناهای شاخص گذشته به وجود می آید.
۲.کانسپت جوهری:
در کانسپت جوهری طراح به ورای نیازهای برنامه می پردازد. در طراحی معماری ،طراح نیازهای اصلی برنامه را در نظر دارد و کانسپت خود را انتخاب میکند. معمارانی که کانسپت جوهری را انتخاب می نمایند، معتقدند که خلاقیت بخش اصلی یک طراحی را تشکیل میدهد. پس کانسپت باید ورای نیازهای پروژه باشد و به جوهره ی عناصر توجه بیشتری گردد.
خلاقیت در آن نقش بسیار مهمی دارد.این روش در قرن بیستم بسیار پر طرفدار بوده و طراحان به نام عقیده داشتند که توجه به جان مایه های عناصر باعث می شوند خلاقیت در سبک اصلی هر معمار جاری گردد.
۳.کانسپت برنامه محور:
همانطور که از نام کانسپت مشخص است، این کانسپت در طراحی معماری فقط به نیاز ها و برنامه های خواسته شده می پردازد. و نگاهی به ورای آن ندارد. کانسپت های برنامه محور معمولا در دو صورت شکل میگیرند. نوع اول زمانی است که در بودجه ی کارفرما محدودیت وجود داشته باشد.
پس طراح سعی میکند طبق برنامه ریزی پیش رفته و فقط نیازهای کارفرما را درون کانسپت حل نماید. نوع دوم این کانسپت زمانی است که طراح به ساده ترین شکل ممکن به مسئله نگاه کند و برای شکل دادن خلاقیت زمانی در نظر نگیرد.
۴.کانسپت استعاری:
کانسپت های استعاری از مواردی هستند که درک آنها شاید برای افراد ساده نباشد. جمله های هنری مانند درب یک دعوت است، خانه یک رویاست و … می تواند بیانگر ساده ی کانسپت های استعاری باشد. استعاره در ادبیات به آشکار کردن روابط بین اشیا می پردازد.
در معماری و ساخت یک بنا استعارات انتزاعی و ذهنی هستند درست مانند مثال بالا که از درب یک بنا به عنوان دعوت کننده یاد می شود. کانسپت استعاری در طراحی معماری قطعا از آن نوع کانسپت هایی است که خلاقیت معمار در آن کاملا واضح و ضروری است. در این نوع طراحی دست معمار باز است تا آنچه را که از طبیعت یا از هر عنصر دیگری الهام میگیرد در طراحی خود به صورت استعاره به کار گیرد.
۵.کانسپت ایده آل گرا:
همانطور که از نام این کانسپت مشخص است، به ایده آل ها می پردازد. در این نمونه از کانسپت، طراح به پروژه علاوه بر برنامه ها و نیاز ها ارزش های افزوده ای نیز میدهد. طراح به ایده آل ترین حالت ممکن برای یک فضا فکر میکند و اگر طرح او مورد تایید قرار گیرد از ان پس جایگاه ویژه تری در بین معماران خواهد داشت.
به طور مثال اگر ایده آل مورد نظر یک طراح معماری پایدار و یا سبز باشد باید ارزش های افزوده ای در این رابطه به بنا بدهد. طراحی بناُ متریال های استفاده شده، نحوه ی استفاده از انرژی و … همه در یک سو و به جهت ایجاد معماری پایدار باید بپردازد. همچنان که از برنامه ها و مسائل اصلی پروژه نیز نباید دور شد.
سلسه مراتب کانسپت در معماری:
در انجام فعالیت ها مهمترین عامل در بهبود نتیجه رعایت توالی مراحل است؛ یعنی تمام مراحل باید به ترتیب و درجای خود به کار گرفته شوند؛ این موضوع در ساخت انواع کانسپت در معماری اهمیت دوچندانی پیدا می کند چون انتقال معنی مورد نظر طراح توسط کانسپت ارائه می شود.
تقدم و تاخر در کانسپت ها بین ۳ عامل خود کانسپت، ایده و تصور بررسی می شود که ترتیب انجام آنها با توجه به الگوی افزایش پیچیدگی و تناسب عمق فکری عبارت است از: تصور، ایده، کانسپت
تفاوت ایده و کانسپت در معماری:
تفاوت ایده و کانسپت در این است که کانسپت هدف طراحی و خلق کردن به عبارت دیگر اندیشه پنهان در یک پروژه معماری است اما ایده ساده ترین راه حلی است که بشر در رویارویی با مشکلات به فکر ان می افتد.
مفهوم کانسپت چگونه بر اثر نهایی تاثیر می گذارد؟
کانسپت طراحی نهایتاً بر کل پروژه تأثیر خواهد گذاشت و الزاماً باید شامل موارد زیر باشد:
- نمای خارجی و داخلی: جهت گیری، حجم دهی، شکل ، دهانه ، ارتفاع ، نور
- چشم انداز: سطوح سخت و نرم، انواع کاشت، مقیاس نقاشی، ترتیب کاشت
- خاتمه: رنگ‌ها، سبک‌ها، بافت‌ها، مواد
- وسایل و اتصالات: ژانر، سبک، مقیاس، مقدار، مواد
- ساختار: سبک، سنگین، سنتی، مدرن، بومی
- مواد: رنگ‌ها ، سختی یا نرمی، ابگیر بودن یا نبودن، انواع مواد، سبک‌ها ، منابع محلی، زبان بومی
یک کانسپت قوی به هنگام تصمیم گیری در مورد طراحی، به معمار یا فرد طراح جهت و وضوح بخشیده و با ارائه‌ی یک مجموعه قوانین، فرایند تفکر را اصولی‌تر میکند. وقتی سوالی وجود دارد که باید به آن پاسخ داده شود یا باید تصمیمی اخذ شود، از کانسپت برای نظم بندی افکار مختلف کمک گرفته می‌شود تا یک راه حل موثر را در پارامترهای خود ارائه دهد و نظم طراحی هدف را حفظ کند.
این امر معمار را از پریدن به شاخه‌ها و ورود در مسیرها و مماسات بی‌انتها که فقط و فقط حقانیت و درستی معمار را زیر سوال می‌برد، بی‌نیاز خواهد کرد. از دیدگاه آکادمیک و حرفه ای، تفاوت بین یک پروژه موفق و یک پروژه متوسط با توجه به قدرت کانسپ آن دو و حفظ وضوح و شفافیت تا انتهای پروژه ارزیابی می‌شود.
