ایده پردازی و خلاقیت چیست؟
ایده پردازی و خلاقیت از خلق کردن نشئت گرفته است. خلاقیت یا آفرینندگی توان ساختن یا خلق نمودن چیزی نو است، راهکاری نو برای حل یک مشکل، یک روش یا یک دستگاه نو، یا یک شیء یا فرم نو هنری.خلق کردن یا به واقعیت تبدیل کردن رویاها و تصاویر ذهنی.
همه ی آدم ها خلاق هستند و با تمرین بستر شکوفایی خلاقیت فراهم می شود.این قوانین و مقررات هستند که خلاقیت را از بین می برند.
تست خلاقیت جورج لند:
آقای دکتر جورج لند پژوهشگر حوزه خلاقیت، در سال ۱۹۶۸ آزمونی را از تعداد زیادی کودک ۳ تا ۵ سال گرفت. این آزمون همان آزمون خلاقیت برای ورود مهندسان به آژانس هوایی ناسا بود! او همان آزمون را از تعدادی از کودکان ۱۰ ساله گرفت و پس از آن از نوجوانان ۱۵ ساله
نتایج حیرت انگیز بود!!
۹۸ % : کودکان ۳ تا ۵ سال
۳۰ % : کودکان ۱۰ ساله
۱۲ % : نوجوانان ۱۵ ساله
فقط ۲ %: ۲۸۰۰۰۰ مهندسی که خواهان ورود به ناسا بودند.
جورج لند پس از این آزمون دریافت که انسان ها رفتار های غیر خلاقانه را در طول زندگی می آموزند. یعنی انسان ها هرچه قدر بزرگتر میشوند، مسائلی در زندگیشان رخ می دهد که باعث میشود خلاقیتشان کاهش بیابد.
کودکان خلاق ترند!
به این علت که:
کودکان چهارچوب و قوانینی را رعایت نمی کنند.
کنجکاو هستند.
همواره در حال جست و جو و کشف هستند.
نمی ترسند.
تعصب خاصی روی چیزی ندارند.
احساساتی هستند.
بازی کردن را دوست دارند.
ویژگی های افراد خلاق:
۱.خیال پردازی می‌کنند
۲.همه چیز را با دیتیل و جزئیات کامل مشاهده می کنند.
۳.زمان هایی کار می‌کنند که بیشترین بهره‌وری را دارند.
(خیلی از افراد بزرگ و موفق می‌گویند که بهترین کارهایشان را صبح خیلی زود یا آخر شب انجام می‌دهند.
یا مثلا فرانک لویید ساعت ۳ یا ۴ صبح از خواب بیدار می‌شد کارش را انجام می‌داد و می‌خوابید.
هر آدمی با توجه به شرایط فیزیکی احساسی و ذهنی خود تایم‌هایی از شبانه روز را که بهترین بازده را دارد کارهایش را انجام می‌دهد)
۴.آنها زمان‌هایی را در تنهایی می‌گذرانند.
(تمرکز کردن و فکر نکردن به هیچ چیزی در بازه ی ۱۵ دقیقه ای در روز )
۵.آنها موانع زندگی را به نفع خودشان تغییر می‌دهند ( اپرا وینفری،کارگردان و مجری آمریکایی، خیلی احساساتی بود و در اولین برنامه تلویزیونی‌اش احساساتی شد و گریه کرد ؛ به همین دلیل اخراجش کردند. اما او از همین خصوصیت استفاده کرد و الان جزو ۱۰ زن موفق پولدار دنیاست )
۶.به دنبال تجربیات جدید هستند.( افراد خلاق عاشق این هستند که خودشان را در معرض تجربیات جدید کشفیات جدید احساسات و حالات ذهنی جدید قرار بدهند. تا میتوانند پول و زمانشان را صرف سفر کردن می کنند و با فرهنگ ها، معماری ها ، لایف استایل های مختلف آشنا میشوند)
۷.آنها شکست می‌خورند(ادیسون می‌گوید من هیچ وقت شکست نخوردم فقط هزاران راه یافتم که منتها به موفقیت نمی شود)
۸.آنها سوالات بزرگ می‌پرسند.
۹.ریسک پذیرند( استیون کاتلر، ژورنالیست آمریکایی می‌گوید ارتباط عمیق و با معنایی میان ریسک کردن و خلاقیت وجود دارد و این چیزی است که اغلب نادیده گرفته میشود)
۱۰.آنها علایق حقیقی شان را دنبال می‌کنند ( آمابیل در کتاب راهنمای خلاقیت نوشته که افراد خلاق برجسته مسائل چالش برانگیز و ریسکی را انتخاب می‌کنند و با علاقه با آن درگیر میشوند به این ترتیب حس قدرتمندی را به دلیل استفاده از استعدادهایشان تجربه می‌کنند)
۱۱.از چهارچوب خارج میشوند و خیال بافی می‌کنند.
۱۲.آنها سررشته زمان را از دست می‌دهند.
۱۳.نقاط را به هم وصل می‌کنند ( استیو جابز می‌گوید خلاقیت تنها وصل کردن چیزها به یکدیگر است. از وصل کردن تجربیات به هم چیزهای تازه‌ای ساخته میشوند)
۱۴.آنها همواره همه چیز را تغییر می‌دهند.
۱۵.آنها برای تمرکز حواس وقت می‌گذارند (خیلی از افراد موفق برای تمرکز و آماده کردن حالات ذهنی‌شان مدیتیشن می‌کنند. مطالعه‌ای در آلمان در سال ۲۰۱۲ نشان داده که روش‌های مدیتیشن خاصی میتوانند اندیشیدن خلاق را ارتقا دهد همچنین تمرین‌های تمرکز با حواس با تقویت حافظه و تمرکز ارتقای سلامت عاطفی کاهش استرس و اضطراب و بهبود شفافیت روانی مرتبط است و همه این‌ها موجب بهبود تفکر خلاق میشود)
تکنیک های ایده پردازی:
۱.برای خلق کردن هر چیزی اول باید ببینیم که آن چیز چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد تا مخاطب احساس راحتی کند و به آن جذب شود.
۲.بعد از مرحله ۱ باید به ویژگی‌های خاصی که مخاطب ما را جذب می‌کند توجه کنیم و به محدودیت‌ها هم فکر نکنیم
۳.تکنیک SCAMPER
هر حرف این تکنیک یک الگو و روش ایده پردازی را نشان می دهد.
الف) جایگزین کردن یا Substitute:
جایگزین کردن مواد اولیه، فرآیندها، قوانین، محصولات، اجزاء سازنده و … برای دست‌یابی به یک ارزش جدید.
آیا می توان از متریال یا مواد دیگر استفاده کرد؟ مثل کیسه خرید پارچه ای به جای کیسه خرید پلاستیکی
استفاده از لنز بجای عینک
استفاده از انرژی الکتریکی بجای بنزین در وسایل نقلیه
آیا می‌توان احساس یا نگرش مخاطب یا کاربر را نسبت به محصول یا خدمات تغییر دهیم؟
مثلاً صندلی اتوبوس ها در قدیم از پارچه و چرم بوده که مردم روی آن نقاشی می‌کشیدند وآنها را پاره می‌کردند؛ بعد از یک مدت صندلی‌های اتوبوس‌ها را با یک جنسی ساختند که نه پاره شود نه خطی رویش می‌ماند.
الانه هنوزم بعضی از اتوبوس‌ها صندلی چرمی و پارچه‌ای دارند ولی دیگر کسی روی انها خط نمی کشد وآنها را خراب نمی‌کند چون فرهنگ مردم با تغییر جنس صندلی‌ها درست شده و تغییر کرده.
توجه کنید که جایگزینی که انجام می‌دهیم حتماً باید در جهت مثبت باشد
ب) ترکیب کردن یا Combine:
ترکیب و ادغام ایده‌ها، استعدادها، منابع، محصولات و … برای دست‌یابی به یک ارزش جدید
اگر محصول را با یک محصول دیگر ترکیب کنیم چه چیز جدیدی به وجود می‌آید؟
اگر ویژگی‌های مختلف با هم ترکیب شوند چه میشود ؟
در گذشته فقط اسپیکر بوده ولی الان با لایت ترکیب شده و به عنوان چراغ خواب هم استفاده می شودJBLمثلا
یا گوشی همراه در ابتدا فقط قابلیت زنگ زدن و پیام دادن داشتند ولی کم کم با کمپانی های دوربین و …همکاری کردند و رفته رفته ویژگی های دیگر را با تلفن ترکیب کردند
پ) تطبیق دادن/ سازگار کرد یا Adapt:
ایجاد سازگاری و تطبیق در ایده‌ها، فرآیندها، محیط، محصولات و … برای دست‌یابی به یک ارزش جدید.
فرض کنید شما یک محصول طراحی کردید و ساختید و بسیار هم موفق بوده اما با گذشت زمان دیگر مناسب بازار نیست شما میتوانید با سازگار کردن محصولتان به طور خاص مخاطب جدیدی پیدا کنید
مثلاً کسی که آموزشگاه دارد و به صورت حضوری تدریس می کند و ناگهان به خاطر ویروس کرونا نمی تواند به کار خود ادامه دهد. برای همین با آنلاین کردن کلاس های خود ،کارش رو با شرایط سازگار می کند
ضدآب ساختن دوربین و ساعت برای استفاده در زیر آب
ایجاد خمیدگی در ابتدای نی برای نوشیدن آسان‌تر
ت) اصلاح کردن (بزرگ یا کوچک کردن) یا Modify (Magnify / Minify):
افزایش و یا کاهش ویژگی‌ها، اندازه‌ها، وزن و … محصول برای دست‌یابی به یک ارزش جدید
چطور میشود ظاهر محصولمان را بهتر کنیم؟
چه ویژگی‌هایی هست که اگر تاکیدی بر آن داشته باشیم ارزش محصولاتمان بالاتر می‌رود ؟
مثلاً اینستاگرام که در ابتدا فقط امکان آپلود فیلم‌های ۱۵ ثانیه‌ای بدون صدا را داشت ولی کم کم صدا به آن اضافه شد و کم کم الان تا ۴ ساعت فیلم را میشود در اینستاگرام اپلود کرد.اینستاگرام با تقویت این قسمت از برنامه خودش هنوز هم جزو بهترین اپلیکیشن‌های دنیاست
سونی اریکسون و نوکیا از رده خارج شدند چون خودشان را تقویت نکردن ولی سامسونگ مدام در حال ارتقا خودش است.
افزایش/کاهش اندازه بسته‌بندی محصول مثلاً تولید نوشابه خانواده
کاهش وزن و ابعاد لپ‌تاپ برای حمل‌ونقل آسان‌تر
ث) کاربردهای دیگر یا Put to Another Use:
یافتن سایر کاربردهای یک ایده یا محصول در صنعت دیگر، بخش مشتریان دیگر و … برای دست‌یابی به یک ارزش جدید
آیا می‌توان این محصول را در حوزه دیگری استفاده کرد؟
در یک شرایط یا محیط دیگر عملکرد این محصول به چه شکلی است ؟
آیا به واسطه بازیافت امکان ساخت چیز جدیدی هست؟
مثل برند نایک پارچه لباس‌های برند خودش که فروخته بود و بعدش که کهنه شده بود را جمع اوری کرد و با آنها کفش‌های برندش را ساخت
یا مثلاً کیفی که جنسش از لاستیک ماشین درست شده
استفاده از زباله برای تولید انرژی
استفاده از شیشه خالی مربا برای نگهداری حبوبات
ج) حذف کردن یا Eliminate:
حذف یک یا چند بخش از اجزاء یک محصول، فرآیند و … برای دست‌یابی به یک ارزش جدید
کدام اجزا قابل حذف هست؟
امکان کوچکتر، سریعتر، سبک‌تر یا جالب‌تر شدن محصول هست؟
wirelessحذف سیم از موس و کیبورد کامپیوتر با استفاده از تکنولوژی
حذف مراحل و تشریفات دست‌وپا گیر در فرآیندهای اداری و بانکی
چ) وارونه کردن/ باز آرایی یا Reverse:
تغییر چیدمان و باز آرایی اجزاء یا مراحل یک فرآیند یا محصول برای دست‌یابی به یک ارزش جدید
چه میشود اگر محصول وارونه بشود ؟
چه میشود ویژگی‌ها و اجزا معکوس شود؟
مثل اتاق‌هایی که همه چیز در آن برعکس هستند و مردم می‌روند و عکس می‌گیرند
یا مثلاً کافه‌ای که فنجان‌های برعکس به سقف وصل کرده و در آن لامپ‌هایش را قرار داده است
۴. طوفان ذهنی یا Brain storming:
از طوفان فکری برای تولید ایده و راه حل‌های اولیه در حل مسئله استفاده میشود
قضاوت، نقد و ارزیابی ممنوع است
ایده کسی نباید قضاوت شود
هیچکس مالک ایده‌اش نیست چون همه گروه هستند
الف) روش گروه اسمی:
در این روش موضوع مطرح میشود؛برگه‌ای به حضار داده شده و از آنها خواسته میشود تا برای موضوع مورد نظر هر آنچه به ذهنشان می‌آید را بنویسند. قوانین به این شکل هست که برگه‌های همدیگر را نباید ببینند و بعد از اتمام منشی جلسه برگه‌ها را جمع آوری کرده و آنها را مطرح می‌کند.همه حضار روی ایده ها نظر داده و به یک جمع بندی می رسند.
ب) روش پاس دادن:
جلسه به صورت دایره وار برگزار میشود. به این ترتیب که نفر اول ایده را روی برگه نوشته و به نفر بعدی پاس می‌دهد نفر بعدی ایده‌ای به آن اضافه می‌کند تا تکمیلش کند. این چرخه تا زمان تکمیل شدن ایده ادامه پیدا می‌کند.
پ) روش یا Mapping:
در این روش موضوع مطرح می شود.حضار ایده های خود را روی کاغذ می نویسند.و بعد همه کاغذ ها را به دیوار یا بورد می چسبانند . سپس ایده ها را بر اساس ارتباط و اولویت ها دسته بندی می کنند
ت) طوفان فکری جهت دار:
در این روش به هر یک از اعضا برگه‌ای داده میشود و از اعضا خواسته میشود تا ایده‌هایشان را بر روی برگه بنویسند .منشی برگه‌ها را جمع آوری کرده و آنها را به هم می‌زند و مجدداً به صورت رندم بین اعضا پخش می‌کند.هر شخص روی برگه هست ایده ای اضافه می کند یا ایده قبلی را گسترش می‌دهد چندین بار این پروسه تکرار میشود تا ایده‌ای کامل و پخته به دست آید.
ث) طوفان فکری الکترونیکی:
طوفان فکری به صورت آنلاین و با تعداد اعضای خیلی زیاد انجام می گیرد
۵.شکوفه های نیلوفر آبی یا Lotous blossm:
گلبرگ های شکوفه ی گل نیلوفر آبی به دور یک هسته ی مرکزی جوانه می زنند و از آن نقطه گسترش پیدا کرده تا در نهایت گل به صورت کامل باز شود. شیوه ی کار این تکنیک نیز همانند شکوفه ی نیلوفر آبی بدین صورت است که پیرامون یک مسئله (هسته ی مرکزی) ایده هایی خلق می شوند، سپس این ایده ها شروع به گسترش کرده و به صورت جزیی تر بررسی می شوند تا در نهایت مسئله و جوانب آن کاملا باز شده و راه حل مناسب انتخاب گردد.
شکوفه ی نیلوفر آبی دارای یک صفحه ی مربع شکل ۹*۹ با ۸۱ خانه است. این صفحه مطابق شکل زیر به ۹ مربع ۹ خانه ای تقسیم بندی می شود.
میتوانید این تکنیک را به‌صورت فردی یا گروهی مورد استفاده قرار دهید. فرآیند به‌کارگیری با توجه به تصویر پایین به این صورت خواهد بود:
گام اول: مسئله‌ای که قرار است حل شود و یا بهبود یابد (موضوع) را در مرکز شکوفه اصلی یعنی در خانه رنگ زرد.
گام دوم: در قالب یک جلسه طوفان فکری، اجزا، راهکارها، ریشه‌ها، و هر ایده‌ای را که نیاز است، براساس اهداف جلسه،در خانه‌های اطراف شکوفه مرکزی بنویسید، منظور خانه‌های A تا H است.
گام سوم: هریک از خانه‌هایی که در مرحله قبل پر کردیم خود به‌عنوان یک شکوفه میتوانند تکثیر شوند و حول آنها به ایده پردازی پرداخته شود.
گام چهارم: میتوانید بسته به اولویت و اهمیت هریک از شکوفه‌ها، دوباره به ایده‌پردازی بپردازید. بهتر است تا جایی که امکان دارد تمامی خانه‌ها را در این راستا تکمیل کنید.
گام پنجم: اگر این کار را به طور کامل انجام دهید، شما به ۶۴ ایده در زمینه مسئله اصلی رسیده‌اید و یک ایده‌پردازی نظام‌مند را در این راستا انجام داده‌اید. نکته: در به‌کارگیری این تکنیک شاید به این نقطه برسید که یکی از شکوفه‌ها (که منظور همان مسئله یا ایده است) خیلی بزرگ باشد و نیاز به جزئی شدن بیشتر داشته باشد. در این راستا، میتوانید این شکوفه را به صفحه دیگری منتقل کنید و آن را در مرکز قرار دهید و دوباره همین تکنیک را بر روی آن به‌صورت کامل اجرا کنید.
شما میتوانید با آژند آشیانه مقالات بیشتری را مطالعه کنید.
