ممکن است معماری ارگانیک شما را به یاد گیاهان بیاندازد، اما در این سبک ازمعماری، کلمه ارگانیک مفهوم متفاوتی دارد. در واقع کلمه ارگانیک در این مفهوم، تفسیری است از قوانین طبیعت که در یک بنا به چشم می‌خورد و یک هارمونی منسجم با دنیای اطراف خود ایجاد میکند. بنایی که در حیطه‌ی این سبک از معماری است، باید تلفیقی از زمان و مکان خود باشد. در واقع محیط اطراف این بنا نباید با خود بنا موجودیت متفاوتی داشته باشد. اگرنگاهی به گذشته بیاندازیم، در می‌یابیم معماری ارگانیک از گذشته تا کنون با ما همراه بوده است.
برای مثال قدیمی ترین و مستحکم ترین ساخت و سازها، معماری انسان‌های اولیه درغارها بوده است که نشانی از معماری ارگانیک میباشد. در این مطلب از هلدینگ آژند آشیانه قصد داریم شما را با ویژگی های معماری ارگانیک و معروف ترین بناهایی که به این سبک ساخته شده اند آشنا کنیم. اگر به این موضوع علاقه دارید، در ادامه با ما همراه باشید.
مفهوم کلمه ارگانیک و کاربرد آن در معماری:
مفهوم لغوی “ارگانیک” به معنی موجودات زنده ارگانیزه است که نخستین بار در سال ۱۷۷۸میلادی وارد ادبیات گفتاری و نوشتاری شده است. مفهوم لغوی “ارگانیک” به معنی موجودات زنده ارگانیزه است که نخستین بار در سال ۱۷۷۸میلادی وارد ادبیات گفتاری و نوشتاری شده است.
این کلمه بیشتر در کشاورزی کاربرد داشته و به معنای تولید محصولاتی فاقد افزودنی‌های شیمیایی است. در ماهیت طبیعی این محصولات هیچگونه تغییری حتی در راستای بهتر و پربازده شدن داده نمی‌شود.
اگرچه تعیین حدود نفوذ مفهوم “ارگانیک” در معماری اندکی دشوار است اما این مفهوم را بیشتر میتوان در آثار “فرانک لوید رایت” پی‌جویی کرد. مفهوم معماری ارگانیک با مفاهیمی چون زایش، رشد و مرگ عجین است.
معماری ارگانیک در مفهوم واقعی؛ ترکیب سازه با طبیعت است نه تحمیل آن بر طبیعت
بنیانگذار و معمار مشهور معماری ارگانیک
به اعتقاد اکثر منتقدان معماری، فرانک لوید رایت بزرگترین معمار تاریخ آمریکا است. وی در سال ۱۸۶۷ میلادی به دنیا آمد و در طول حیات ۹۱ ساله خود ۱۰۰۰ بنا را طراحی و حدود ۵۰۰ مورد از آنها را اجرایی کرد. وی در میان همتایانش به معمار لجوج و یکدنده معروف شد و کار کردن با رایت دل‌شیر میخواست.
اولین ساختمانی که رایت جوان به سبک ارگانیک آن هم به شکل مستقل طراحی کرد، ساختمان وینسلو بود. این ساختمان ارتباط قوی با طبیعت اطراف خود برقرار کرده بود و راه‌پله‌ها و شومینه در قلب خانه قرار داشتند.
مفاهیم رایت در رابطه با معماری ارگانیک:
- طبیعت : فقط شامل محیط خارج مانند ابرها درختان و حیوانات نمی گردد، بلکه شامل داخل بنا و اجزا و مصالح آن هم می باشد.
- ارگانیک : به معنای همگونی و تلفیق اجزا نسبت به کل و کل نسبت به اجزا است.
- شکل تابع عملکرد : عملکرد صرف صحیح نمی باشد بلکه تلفیق فرم و عملکرد و استفاده از ابداع و قدرت تفکر انسان در رابطه با عملکرد ضروری است. فرم و عملکرد یکی هستند.
- لطافت : تفکر و تخیل انسان ، مصالح و سازه سخت ساختمان را به صورت فرم های دلپذیر و انسانی شکل دهد. همان گونه که پوشش درخت و بوته ها شاخه های آن ها را تکمیل میکند، مکانیک ساختمان باید در اختیار انسان باشد و نه بالعکس.
- سنت : تبعیت و نه تقلید از سنت، اساس تفکر معماری ارگانیک میباشد.
- تزئینات : بخش جدایی ناپذیر از معماری است. رابطه تزیینات با معماری همانند گل ها با شاخه های بوته می باشد.
- روح : روح چیزی نیست که به ساختمان القا شود بلکه باید در درون آن وجود داشته باشد و از داخل به خارج گسترش بیابد.
- بعد سوم : برخلاف اعتقاد عمومی بعد سوم عرض نیست بلکه ضخامت و عمق است.
- فضا : عنصری است که دائما باید در حال گسترش باشد. فضا یک شالوده پنهانی است که تمام ریتم های ساختمان باید از آن منبعث شود و در آن جریان داشته باشد
اصول معماری ارگانیک:
معماری ارگانیک مانند هر سبک معماری دیگری از اصول مشخصی تبعیت میکند. ازجمله مهم‌ترین این اصول عبارتند از:
- انطباق:ساختمان باید منطبق بر محیط اطراف باشد. درختان و عناصر طبیعی، بخشی از محوطه ساخت هستند. ساختمان، شکل و فُرم خود را به‌طور کامل یا جزئی از محیطی که در آن بنا می‌شود، الهام می‌گیرد. این‌طور به نظر می‌رسد که ساختمان مثل یک گیاه طبیعی و به‌مثابه یک عنصر محیطی از زمین سر درآورده.
- طبیعی بودن متریال:حتی‌الامکان از مصالح طبیعی در ساخت‌وساز استفاده شود و استفاده از مصالح غیرطبیعی به حداقل برسد.
- القای حس امنیت (پناهگاه):سازه باید حریم خصوصی مناسبی داشته باشد و حس امنیت و حفاظت را به ساکنین القا کند.
- تناسب و مقیاس: محیط طبیعی، نسبت و مقیاس‌های خاص خود را دارد که بر هم زدن آنها به ایجاد اَشکال نامتوازن و ناخوشایند می‌انجامد. معماری ارگانیک بر این نکته تأکید دارد که اندازه و مقیاس سازه‌ها نیز باید با بدن انسان تناسب داشته باشد. تناسبی که رابطه بین آدمی و معماری را راحت، بهینه و جذاب میکند.
- انعکاس طبیعت:معماری ارگانیک باید انعکاسی از طبیعت باشد و حتی‌الامکان با آن ترکیب شود.
- آسایش:این اصل بر ایجاد یک محیط مناسب برای زندگی انسان تمرکز دارد. خلق فضاهای آشفته یا استفاده از مصالح غیرطبیعی که بر سلامت انسان تأثیر منفی دارند در این سبک از معماری قابل‌قبول نیست.
- زبان: این اصل به بررسی ویژگی ساخت شناسی می‌پردازد. بر اساس این اصل، همه قسمت‌های یک سازه از کوچک‌ترین جزء تا فُرم کلی آن باید به یک زبان صحبت کنند و راوی پیامی متناسب و سازگار باشند.
- تزیین:خود طبیعت، یک زینت بزرگ است؛ بنابراین در ساختمان‌های ارگانیک نیازی به استفاده از تزیینات خارجی نیست.
- ارزش:این اصل، احترام گذاشتن به طبیعت را که سرچشمه و نقطه بازگشت همه چیز است، به‌عنوان یک ارزش تلقی میکند.
- سادگی:در معماری ارگانیک تلاش می‌شود همه چیز مانند طبیعت ساده و درعین‌حال کامل و بدون نقص باشد.
- اجزای درونی ساختمان:این اصل ساختمان را مانند یک موجود زنده می‌بیند. بر این اساس، عناصر، اثاثیه و سازوکارهای ساختمان باید مثل اندام‌های درونی موجود زنده، مرتبط، مؤثر و بی‌کم‌وکاست باشند.
ویژگی‌های ساختمان‌های ارگانیک
ترکیب اصول معماری ارگانیک، ویژگی‌های منحصربه‌فردی را به ساختمان‌هایی که با این سبک ساخته‌شده‌اند می‌بخشند. در ساخت ساختمان‌های ارگانیک برای هماهنگی هر چه بیشتر با محیط اطراف از رنگ‌ها و مصالح طبیعی مانند چوب، بامبو، پشم شیشه، چوب‌پنبه و … استفاده می‌کنند.
این مواد، به دلیل ماهیت ارگانیکشان، جزء منابع تجدید پذیر هستند و به دلیل زیست‌تخریب‌پذیر بودن، در دسته زباله‌های آلاینده قرار نمی‌گیرند. به‌کارگیری این مواد، به بهبود کیفیت هوای داخل ساختمان نیز کمک میکند؛ زیرا برخلاف بعضی از مواد مصنوعی، گازها و ذرات مضر از خود ساطع نمی‌کنند.
غیر از مواد و کیفیت رنگ، حتی تُن بصری ساختمان‌های ارگانیک هم به شکلی انتخاب می‌شود که با رنگ‌های غالب در طبیعت، هارمونی داشته باشد. شایان‌ذکر است طراحی ارگانیک در کنار تمرکز بر مفهوم پایداری و تعامل، اهمیت زیبایی ظاهری ساختمان را نادیده نمی‌گیرد. به همین دلیل، بسیاری از ساختمان‌های ارگانیک امروزی در عین وفاداری به این فلسفه، نمای بسیار شیک و زیبایی دارند.
اکثر ساختمان‌های ارگانیک به جای خطوط مستقیم و اَشکال هندسی صُلب، دارای ساختار منحنی شکل هستند. بااین‌حال، این انحنا به گونه‌ای ایجاد می‌شود که کماکان به اصول نظم و تعادل وفادار بماند. یکی از جذابیت‌های زیباشناختی این ساختمان‌ها، همین فُرم منحنی آن‌هاست
سبک های مختلف معماری ارگانیک:
سبک معماری ارگانیک، یکی از جریان‌های دکوراسیون داخلی است که به دلیل استفاده از مواد طبیعی و فرم‌های منحنی، فضاهایی زیبا و آرامش‌بخش را شکل می‌دهد. زیر مجموعه‌های سبک ارگانیک عبارت‌اند از:
- دکوراسیون داخلی ارگانیک مدرن: در این نوع دکوراسیون داخلی، از فرم‌های منحنی و استفاده از مواد طبیعی برای ایجاد فضایی زیبا و آرامش‌بخش استفاده می‌شود. اما درعین‌حال، از تکنولوژی‌های نوین نیز برای ایجاد فضایی مدرن و پویا استفاده می‌شود.
- دکوراسیون داخلی ارگانیک پایدار: در این نوع دکوراسیون داخلی، استفاده از مواد بازیافتی و قابل‌بازیافت برای ایجاد فضایی پایدار و سالم موردتوجه است.
- دکوراسیون داخلی ارگانیک سنتی: در این نوع دکوراسیون داخلی، از فرم‌های منحنی و استفاده از مواد طبیعی برای ایجاد فضایی زیبا و آرامش‌بخش استفاده می‌شود. اما درعین‌حال، الهام‌گرفتن از فرهنگ و سنت‌های محلی و استفاده از موادی مانند چوب، پوست حیوانات و پشم برای ایجاد فضایی سنتی و دوست‌داشتنی نیز مهم است.
چرا معماری ارگانیک مهم است؟
آقای رایت علاقه زیادی به بررسی رابطه بین ساختمان‌ها و محیط اطراف آنها داشت. او معتقد بود ساختمان باید یک عنصر مکمل برای محیط پیرامون خود باشد تا نتیجه‌ی کار، فضایی واحد و یکپارچه به نظر برسد.
نظریات و دیدگاه آقای رایت چیزی فراتر از ساختمان‌سازی و صرفاً یک سبک معماری بود. او میخواست فلسفه و نگرشی ایجاد کند که مردم و معماران را به سمت آینده‌ای الهام‌بخش رهنمون سازد. جالب اینکه ساختمان‌های او به‌مراتب شیواتر از نوشته‌هایش، بیانگر مفهوم معماری بیونیک یا ارگانیک هستند و میراث او همچنان برای معماران و طراحان امروزی، الهام‌بخش و شگفت‌انگیز است.
امروز با توجه به آسیب‌هایی که اجرای طرح‌های عمرانی به محیط طبیعی و زندگی انسان‌ها زده، بهتر میتوان ارزش دیدگاه و فلسفه آقای رایت را درک کرد. در عصری که وضعیت جهان از لحاظ زیست‌محیطی پیوسته بد و بدتر می‌شود، تعهد به معماری ارگانیک می‌تواند آهنگ زوال زیست‌محیطی را به شکل قابل‌توجهی کُند کند. بنا به همین دلایل، روزبه‌روز بیشتر شاهد پیروی از اصول معماری و طراحی ارگانیک در ساخت سازه‌ها هستیم. اتفاقی که در عین اهمیت می‌تواند برای کل جهان، نویدبخش آینده روشن‌تری باشد.
نمونه های معروف معماری ارگانیک
۱.ویلای کویری در حاشیه پارک ملی جاشوا ، در جنوب کالیفرنیا
این ویلای کویری زیبا توسط طراح معروف کندریک بنگز کلاگ طراحی و ساخته شده است.خانه کویر نمونه ای از سبک معماری ارگانیک می باشد.
۲.خانه آبشار فرانک لوید رایت ، پنسیلوانیا آمریکا
خانه آبشار یکی از نمونه‌های برجسته معماری ارگانیک در جهان است که به طراحی فرانک لوید رایت، معمار برجسته آمریکایی، در دهه ۱۹۳۰ ساخته شده است. این خانه در نزدیکی شهر پیتسبورگ در ایالت پنسیلوانیا واقع شده و به دلیل شکل منحصربه‌فرد و هماهنگی با محیط طبیعی خود، به یکی از محبوب‌ترین جاذبه‌های گردشگری در آمریکا تبدیل شده است.
۳.خانه شل، ناگونا ژاپن
خانه ای مدرن و متفاوت که با استفاده از پوسته ای بتنی شکل گرفته است و در شهر “ناگانو” ژاپن قرار دارد، طراحی و ساخت خانه در سال ٢٠٠٨ توسط گروه معماری “آرتکنیک” انجام شده است.
۴.کاخ مروارید شمس پهلوی، مهرشهر کرج
زیباترین و وسیع ترین کاخ که در ایران با استفاده از این سبک معماری طراحی و اجرا شده است؛ کاخ مروارید در مهرشهر کرج می باشد. این کاخ به خواهر محمدرضا شاه به نام شمس پهلوی تعلق داشته است. همسر شمس پهلوی در آن زمان وزیر فرهنگ و هنر بوده است.
طراح این کاخ ویلیام وزلی داماد و نخستین شاگرد معمار مشهور رایت بوده است. در طراحی این کاخ زیبا و وسیع توماس کیسی به ویلیام وزلی کمک شایان توجهی کرده است. همچنین مجری بنای این کاخ در آن زمان نظام عامری بوده است. وی یکی دیگر از شاگردان رایت بوده است.
۵.روستای ماسوله
یکی از نمونه های مشهور سبک معماری ارگانیک در ایران روستای ماسوله می باشد. ساختمان های موجود در این روستا که اغلب در دامنه کوه تالش قرار گرفته اند به صورت ردیفی در کنار یکدیگر احداث شده اند. این ساختمان ها به موازات خط تراز زمین احداث شده اند.
تمامی ساختمان های موجود در این روستا رو به آفتاب، دره و رودخانه و پشت به شیب زمین احداث شده اند. سنگ، خشت، تیر چوبی، شاخه و درختان کاهگل از جمله مصالح بومی هستند که در طراحی بناها به این سبک معماری مورد استفاده قرار گرفته اند.
۶.کلبه لواسان ،روستای کلیگون تهران
کلبه ییلاقی هوشنگ سیحون در روستای کلیگون در کوه شمال تهران (اوشان، فشم) نزدیک تهران، به سال ۱۳۵۳ ساخته شده است.خانه کوچکی با زیباترین ترکیب معماری و طبیعت که در سینه کوه و با کمترین تغییرات در آن ساخته شده است. این اثر به نوعی تداعی کننده آبشار رایت است.
۷.موزه دفینه(موزه پول)، خیابان میرداماد تهران
طراحی داخلی این ساختمان بر مبنا و اساس فلسفه اهمیت زندگی و همچنین احترام به طبیعت و هماهنگی با آن انجام شده است. در سال ۱۹۶۹ ساختمان موزه دفینه توسط کمال کمونه همراه با نماینده بنیاد فرانک لوید رایت در ایران و به دستور ناصر کهنیم بنا شد.
۸.خانه تلیه سین وست ،آریزونا آمریکا
خانه‌ای است که معمار معروف آمریکایی،فرانک لوید رایت،در سال ۱۹۳۷در آریزونا آمریکا طراحی کرده و در شمار یکی از برترین آثار معماری قرن بیستم قرار دارد.
خانه تلیه سین وست
خانه تلیه سین وست۲
۹.ساختمان اداری وکس جانسون ،ویسکانسین
این ساختمان در شهر راسین، ویسکانسین در ۲۰۰ مایلی شیکاگو، در ساحل دریاچه میشیگان واقع شده است. محله ای که کارخانه واکس جانسون در آن قرار دارد، در حومه شهر راسیین است که منطقه صنعتی به حساب می‌آید. فرانک لوید رایت با وجود قرار گرفتن در یک سایت صنعتی ، ساختمان را به سبک معماری ارگانیک خود با استفاده از اشکال طبیعی طراحی کرد. این موارد در فضای اصلی دفتر اداری، که اغلب به صورت جنگلی باز توصیف می شود، نشان داده می شود.
آنچه خواندید، نگاهی جامع بر مفهوم معماری ارگانیک و اصول آن بود. دانستیم که این سبک معماری بر چه جنبه‌هایی متمرکز است و چرا تبعیت از آن در عصر حاضر بیش از هر زمان دیگری اهمیت دارد؟ علاوه بر این درباره خصوصیات یک ساختمان ارگانیک توضیحاتی را ارائه کردیم.
حتی اگر یک ساختمان بر اساس اصول معماری طبیعی ساخته نشده باشد، میتوان با پیاده‌سازی برخی ایده‌ها در این مسیر گام‌های خوبی برداشت. اجرای پروژه‌های سبز مثل محوطه‌سازی، دیوار سبز و … تنها چند نمونه از این گام‌ها هستند. هلدینگ آژند آشیانه در کنار شماست تا بتوانید این ایده‌های جذاب را به بهترین شکل ممکن پیاده کنید.
